Vertrekkende Brenninkmeijer laat vieze smaak na
Alex Brenninkmeijer neemt deze maand na acht jaar afscheid als Nationale ombudsman. Hij vertrekt naar de Europese Rekenkamer in Luxemburg. In de media wordt de ombudsman bejubeld om zijn optreden. Veel meer dan zijn voorgangers heeft hij het instituut een gezicht gegeven. Ook zou hij de grenzen van zijn functie hebben verkend door met regelmaat politiek geladen kritiek te uiten.
Dat Brenninkmeijer zich voornamelijk heeft bezig gehouden met de beeldvorming is echter ten koste gegaan van zijn primaire taak: het beschermen van individuele burgers tegen onbehoorlijk overheidsoptreden.
De door hem geuite kritiek op de Tweede Kamer blijkt vaak een toneelstukje te zijn om het publiek tevreden te houden. Als puntje bij paaltje komt draait de ombudsman bij, terwijl de individuele burger intussen het nakijken heeft.
De ombudsman heeft een arsenaal aan uitvluchten paraat om klachten niet in behandeling te hoeven nemen. Zijn werkwijze is weinig transparant en controle vindt niet plaats. Hebben we de ombudsman eigenlijk wel nodig of zijn er andere manieren om de overheid te controleren en te bewegen tot behoorlijk gedrag?
Kafka
Vorige maand verscheen het boek “Kafka was een zzp’er” van Fokelien Faber. Alex Brenninkmeijer schreef het voorwoord van dit indringende verslag. Faber is één van de drieduizend mensen die in de periode 2009-2010 door het UWV ten onrechte van fraude beschuldigd werd. Het UWV vorderde in totaal 30 miljoen euro terug. Ook Faber werd beschuldigd. Ze moest €88.000 betalen en het UWV legde beslag op haar huis. Pas na talloze procedures werd de zaak rechtgezet. Haar huis was toen al verkocht. De ellendige periode met het UWV is ze nooit helemaal te boven gekomen, waardoor ze noodgedwongen met vervroegd pensioen is gegaan.
geen betrokkenheid
De betrokkenheid van Brenninkmeijer bij het verhaal van Faber doet vermoeden dat hij de drieduizend gedupeerden met raad en daad ter zijde heeft gestaan. Niets is minder waar. Hij negeerde de klachten en pas nadat de Tweede Kamer daartoe opdracht had verstrekt stelde de ombudsman een onderzoek in. De resultaten presenteerde hij in februari 2010 en daarmee was de kous af. Individuele klachten werden niet of nauwelijks in behandeling genomen, zodat er nog altijd een grote mate van onvrede heerst onder de zzp'ers.
PR-machine
Naar aanleiding van het rapport van de ombudsman vonden twee grootschalige herzieningen plaats, maar in veel gevallen mocht dat niet baten. Op 21 november 2012 publiceerde de ombudsman echter een artikel met de misleidende kop: “onrecht zzp’ers na lange tijd rechtgezet.” Als je verder leest zie je dat slechts de helft van de gevallen geheel of gedeeltelijk in het gelijk is gesteld. Het is Brenninkmeijer slechts te doen om positieve aandacht in de media. Hij vindt het kennelijk acceptabel dat 1 op de 5 mensen als fraudeur wordt aangemerkt en laat het er verder bij zitten. In tegenstelling tot de ombudsman neemt de Tweede Kamer geen genoegen met deze uitkomst. Onlangs werd op aandringen van de SP en de VVD besloten dat er een derde herzieningsoperatie komt.
In een recent media-offensief stelde de ombudsman overigens nog dat 98% van de bevolking eerlijk is en niet fraudeert, maar in de praktijk gaat hij akkoord met een fraudepercentage van 20%.
geen eerherstel voor zzp'ers
De herzieningen betreffen slechts het financiële aspect van de zaak. Voor alle gedupeerde zzp'ers geldt echter dat de onrechtvaardige en onbehoorlijke manier waarop ze zijn behandeld diepe sporen heeft nagelaten. Brenninkmeijer schrijft daarover in zijn rapport van 2010:
“Omdat de psychische impact op mensen die onterecht als fraudeur zijn bestempeld groot is, ligt het op de weg van UWV hiervoor zijn excuses aan te bieden.”
De Nationele ombudsman heeft er echter niet op toegezien dat er daadwerkelijk eerherstel heeft plaatsgevonden. Dit komt in het boek Faber op pijnlijke wijze naar voren:
“Geen van de gedupeerden heeft een oprecht gemeend excuus van het UWV ontvangen, terwijl dat hier op zijn plaats geweest zou zijn. Er is geen onderzoek geweest naar de gevolgen van een zo deprimerende en stressvolle periode waarin de gedupeerden door onterechte beschuldigingen ternauwernood het hoofd boven water wisten te houden.”
ombudsman laat conflicten opzettelijk escaleren
Onlangs nog schreef de ombudsman één van de gedupeerden aan nadat deze talloze malen om hulp had gevraagd. De man heeft drie jaar moeten wachten op een schriftelijke reactie. De ombudsman weigerde hulp omdat de situatie inmiddels "te ver was geëscaleerd". Het opzettelijk wachten met ingrijpen waardoor conflicten escaleren is een beproefde tactiek van de ombudsman. Het is eerder regel dan uitzondering. En mocht de gedupeerde op een gegeven moment terecht zijn geduld verliezen, dan krijgt hij nog de schuld ook.
De stelling in Trouw dat de ombudsman ferm de rechtsbeginselen blijft verdedigen in plaats van mee te buigen met terechte boosheid en verontwaardiging is onjuist. Het is andersom: de boosheid van de verzoeker wordt gezien als oorzaak van de escalatie, die vervolgens dankbaar wordt aangegrepen om niet te hoeven bemiddelen.
ombudsman stimuleert het juridiseren van conflicten
Een andere veelgebruikte uitvlucht van de ombudsman is dat een klacht niet in behandeling kan worden genomen indien er een bezwaar- of beroepsprocedure loopt. Dit is een onzin-argument, aangezien het afhandelen van klachten juist kan voorkomen dat er geprocedeerd moet worden en er zelfs voor kan zorgen dat lopende (gerechtelijke) procedures voortijdig kunnen worden beëindigd.
De Nationale ombudsman schrijft in zijn jaarverslagen en brochures dat adequate klachtafhandeling onnodig juridiseren (pdf) kan voorkomen, maar in de praktijk gebeurt precies het tegenovergestelde: juridische procedures worden aangegrepen om klachten niet in behandeling te hoeven nemen.
niet ingrijpen werkt averechts
In veel gevallen zien we dat het wangedrag van het betreffende overheidsorgaan toeneemt als blijkt dat de ombudsman niet wil ingrijpen. In één geval eiste een frauderend reïntegratiebedrijf een schadevergoeding van €23.000 van een gedupeerde cliënt, nadat duidelijk werd dat noch het UWV, noch de ombudsman wilde ingrijpen. Op deze manier heeft het instituut ombudsman een averechts effect. Doordat overheden en hun partners erop kunnen rekenen dat de ombudsman toch niet zal ingrijpen, voelt men zich gesteund en neemt het wangedrag toe.
strategie: macht verwerven
Het UWV staat, ook bij de ombudsman, al jaren bekend om hun slechte dienstverlening en hun belabberde klachtafhandeling. Hoe komt het dat de ombudsman niets doet om dit te verbeteren? Dat heeft alles te maken met het doel dat de ombudsman nastreeft: het verwerven van (meer) macht. Om dit te bereiken wordt het beschermen van de individuele burger volkomen ondergeschikt gemaakt aan het genereren van positieve media-aandacht.
De ombudsman heeft geen enkel belang bij een goed functionerende overheid, integendeel. Hoe slechter de overheid functioneert, hoe meer bestaansrecht de ombudsman verwerft, waarmee hij vervolgens geld en macht kan claimen. De Tweede Kamer stemt daarmee in. Als mensen protesteren tegen nieuwe wetten en beleid, verwijst de Tweede Kamer naar de ombudsman, alsof die onze rechten wel zal beschermen. In ruil daarvoor accepteren politici dat de ombudsman zo nu en dan wat "scherpe" kritiek uit. Zo maakt de ombudsman een goede beurt bij het publiek, terwijl hij zich even later geruisloos terugtrekt.
Een voorbeeld? Toen de nieuwe fraudewet werd ingevoerd, kon de Tweede Kamer rekenen op forse kritiek van Brenninkmeijer. Kritiek die overigens zonder meer terzijde werd geschoven. Na een telefoontje van UWV-topman Bruins draaide de ombudsman namelijk bij en liet hij niets meer van zich horen. Dat Brenninkmeijer zich in werkelijkheid helemaal niet bekommert om mensen die ten onrechte van fraude zijn beschuldigd blijkt wel uit het feit dat gedupeerden tevergeefs bij hem aankloppen. Het gebeurt wel vaker dat de ombudsman op aandringen van het UWV zijn beleid aanpast. Telkens weer zien we dat positieve media-aandacht belangrijker is dan het varen van een rechte koers.
gebrek aan transparantie
In 2010 verscheen een rapport over het functioneren van de Nationale ombudsman van het Verweij-Jonker Instituut. De onderzoeksvragen werden niet geformuleerd door het controlerende orgaan, namelijk de Tweede Kamer, maar door de ombudsman zelf. Dat geeft nogal te denken. Er werden vervolgens tientallen medewerkers en prominenten geïnterviewd. De burger zelf bleef echter nagenoeg uit beeld, terwijl die juist centraal zou moeten staan.
Uit het onderzoek wordt niet duidelijk waarom 70% van de verzoeken wordt afgewezen. Ook de jaarverslagen van de ombudsman geven daar geen antwoord op. De Tweede Kamer, die de ombudsman benoemt en controleert, vindt dat wel best. Zolang ze erop kunnen rekenen dat ze zich niets hoeven aan te trekken van zijn kritiek, mag de ombudsman blijven zitten waar hij zit.
Ook de gevestigde media laten het afweten en nemen hun taak als waakhond niet serieus. De PR-berichten die de ombudman verstuurt worden klakkeloos overgenomen en gepresenteerd als nieuws.
Controle van de ombudsman wordt overigens bemoeilijkt doordat de ombudsman een Hoog College van de Staat is en daardoor niet valt onder de reikwijdte van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).
We hebben de controle van behoorlijk bestuur kortom uit handen gegeven aan een instituut dat in de meeste gevallen niet optreedt en dat zich niet of nauwelijks laat controleren. Klagen heeft geen zin. Klachten over de ombudsman worden namelijk afgehandeld door de ombudsman zelf en daarover wordt geen inhoudelijke en controleerbare verantwoording afgelegd.
Zelf de overheid controleren
De weigering van de Nationale ombudsman om in te grijpen in individuele gevallen lokt wangedrag uit bij ambtenaren en zorgt voor escalatie van conflicten. Dit roept de vraag op of we de controle van behoorlijk bestuur wel uit handen moeten geven aan een externe macht. Is het niet een veel beter idee als we zelf ambtenaren controleren en terechtwijzen?
UWVreselijk denkt van wel en pleit ervoor om geen klachten meer in te dienen bij de overheid of bij de Nationale ombudsman. Zoek publiciteit als ambtenaren niet aanspreekbaar blijken te zijn op hun gedrag. Maak een weblog of gebruik social media om je ervaringen te delen. We moeten zelf de overheid controleren en dit niet langer overlaten aan een geldverslindend, onwelwillend en oncontroleerbaar instituut als de Nationale ombudsman.
verder lezen:
Het UWV betrapt drieduizend "fraudeurs"
Nationale ombudsman laat drieduizend zzp'ers in de steek
Brenninkmeijer wilde roem - klachten bleven liggen
